دوران معاصر، دوران تسلط قدرت نرم است، جایی که نفوذ فرهنگی و رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری در شکل‌دهی به ادراکات جهانی نقش دارد. گسترش رسانه‌های اجتماعی و محتوای تصویری به‌طور چشمگیری از منابع سنتی دانش مانند کتاب‌ها و روزنامه‌ها پیشی گرفته است. امروزه بسیاری از افراد برای دریافت اخبار به پلتفرم‌هایی مانند X (توئیتر سابق) متکی هستند، نه روزنامه‌های چاپی. 

در میان ابزارهای قدرتمند قدرت نرم، سینما یکی از تأثیرگذارترین آن‌ها محسوب می‌شود. با این حال، پاکستان در این حوزه در مقایسه با رقیب منطقه‌ای خود، هند، به شدت عقب مانده است. هند از صنعت فیلم‌سازی خود برای گسترش روایت‌های ملی‌گرایانه‌اش بهره می‌برد، که اغلب به قیمت خدشه‌دار کردن تصویر پاکستان در صحنه جهانی تمام می‌شود. این گزارش به بررسی نفوذ فزاینده سینمای هند در شکل‌دهی به برداشت‌های بین‌المللی از پاکستان پرداخته و راهکارهایی را برای احیای صنعت سینمای پاکستان ارائه می‌دهد. 

سلطه سینمای هند به‌عنوان ابزاری برای قدرت نرم 

هند یکی از بزرگ‌ترین صنایع سینمایی جهان را در اختیار دارد و سالانه حدود ۲۰۰۰ فیلم تولید می‌کند که از هر کشور دیگری بیشتر است. فیلم‌های هندی سالانه ۳.۶ میلیارد بلیت در سراسر جهان می‌فروشند، که نه برابر بیشتر از هالیوود است. این صنعت نه تنها یک دارایی فرهنگی، بلکه یک نیروی اقتصادی عظیم نیز محسوب می‌شود و تقریباً ۲٪ از تولید ناخالص داخلی هند را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۲۰، درآمد صنعت فیلم هند به ۱۸۳ میلیارد روپیه هند رسید و بیش از یک میلیون نفر به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به این صنعت وابسته هستند. 

گستره نفوذ سینمای هند به حدود ۹۰ کشور می‌رسد و این امر آن را به نیرویی قدرتمند در شکل‌دهی به افکار عمومی جهانی تبدیل کرده است. بسیاری از فیلم‌های هندی، چه آگاهانه و چه ناخودآگاه، پاکستان را به‌عنوان یک دشمن خصمانه و منبع تروریسم نشان می‌دهند. گستردگی و تکرار این تصویرسازی‌ها باعث می‌شود که مخاطبان جهانی، به‌ویژه آن‌هایی که آشنایی مستقیمی با پاکستان ندارند، دیدگاه‌های نادرستی نسبت به این کشور پیدا کنند. 

 وضعیت ناگوار سینمای پاکستان 

در مقابل، صنعت سینمای پاکستان به‌شدت دچار بحران است. این کشور سالانه کمتر از ۲۰ فیلم تولید می‌کند و در سال ۲۰۱۹، تنها ۸ فیلم اکران شدند. اطلاعات جامع و دقیقی در مورد وضعیت اقتصادی این صنعت در دسترس نیست. بیشتر فیلم‌های پاکستانی به دلیل محدودیت بودجه و نبود تنوع موضوعی، توانایی رقابت در سطح بین‌المللی را ندارند. برخلاف فیلم‌های هندی که به چندین زبان دوبله و صادر می‌شوند، فیلم‌های پاکستانی به‌ندرت از مرزهای منطقه‌ای فراتر می‌روند. 

بحران مالی همچنین باعث شده است که بسیاری از فیلم‌سازان پاکستانی از این صنعت خارج شوند. برخی حتی برای بقای خود مجبور به فروش املاک شخصی‌شان شده‌اند. هرچند شبکه‌های تلویزیونی خصوصی تلاش‌هایی برای حمایت از هنرمندان انجام داده‌اند، اما این تلاش‌ها برای احیای صنعت سینمایی کشور کافی نیست. 

تصویرسازی منفی پاکستان در سینمای هند 

افول سینمای پاکستان باعث شده است که فیلم‌سازان هندی به‌طور انحصاری روایت‌های مرتبط با پاکستان را کنترل کنند و اغلب این کشور را در قالب یک دشمن سرسخت به تصویر بکشند. حتی در فیلم‌های کمدی که به‌ظاهر غیرسیاسی هستند، طعنه‌ها و حملات غیرمستقیم علیه پاکستان مشاهده می‌شود. 

به‌عنوان مثال، در فیلم Guest in London، بازیگر هندی پارش راوال (عضو حزب حاکم بی‌جی‌پی هند) به همسایه خود طعنه می‌زند و می‌پرسد که آیا او پاکستانی است، زیرا او سعی می‌کند با پریدن از روی دیوار وارد خانه‌ای شود. این صحنه، پاکستانی‌ها را به‌عنوان افرادی مداخله‌گر و جاسوس معرفی می‌کند. این در حالی است که کلبهوشان یادیو (جاسوس هندی) در پاکستان برای تفریح نبود و اتفاقاتی مانند دستگیری آبهنندان و چای معروفی که در پاکستان نوشید، روایت متفاوتی را ارائه می‌دهد. 

 نقش ستارگان بالیوود در ترویج روایت‌های ضد پاکستانی 

حتی ستارگان مشهور بالیوود نیز از این روند مستثنی نیستند. 

- سلمان خان در سری فیلم‌های "Tiger" به‌عنوان جاسوسی هندی، مأموران پاکستانی را به‌عنوان دشمنانی شرور به تصویر می‌کشد. 

- شاهرخ خان در "Pathan" روایتی مشابه را ارائه می‌دهد. 

- عامر خان در "Laal Singh Chaddha" نیز به‌طور غیرمستقیم به تبلیغ ملی‌گرایی هندی می‌پردازد. 

علاوه بر این، در برنامه‌های طنز هندی مانند "The Kapil Sharma Show"، اظهاراتی از قبیل «ما کسی را که در پاکستان زندگی می‌کند، تروریست می‌نامیم» با تشویق و خنده حضار روبه‌رو می‌شود، که تأثیر این تبلیغات منفی را تقویت می‌کند. 

فیلم‌های هندی که پاکستان و مسلمانان را در قالب منفی نشان می‌دهند 

- Mission Majnu و Gadar – فیلم‌های جاسوسی که پاکستان را به‌عنوان دشمن اصلی معرفی می‌کنند. 

- Phantom و Baby – روایت‌هایی درباره عملیات‌های ضدتروریستی که پاکستان را مرکز فعالیت‌های تروریستی نشان می‌دهند. 

- The Kashmir Files و The Kerala Story – روایت‌هایی که مسلمانان را مسبب درگیری‌های قومی معرفی می‌کنند. 

- Article 370 – فیلمی که لغو خودمختاری کشمیر را توجیه می‌کند و مسلمانان این منطقه را در قالبی منفی به نمایش می‌گذارد. 

- Bajirao Mastani و Panipat – فیلم‌های تاریخی که مسلمانان را به‌عنوان دشمنانی شرور معرفی می‌کنند. 

نمونه‌هایی از سینمای هند که متعصبانه نیستند 

با این وجود، همه سینمای هند متعصبانه نیست. برخی فیلم‌سازان هندی از سیاست‌های نفرت‌پراکنی دوری کرده و بر موضوعات انسانی تمرکز دارند، مانند: 

- 3 Idiots، PK، و Dunki از راجکومار هیرانی 

- Dangal و Taare Zameen Par از عامر خان 

- Zindagi Na Milegi Dobara از زویا اختر 

- Jodhaa Akbar از آشوتوش گواریکر 

این فیلم‌ها در پاکستان نیز محبوب هستند و نشان می‌دهند که محتوای باکیفیت می‌تواند فارغ از تعصبات ملی‌گرایانه مورد استقبال قرار گیرد. 

احیای سینمای پاکستان: یک ضرورت استراتژیک 

احیای سینمای پاکستان نه تنها یک نیاز اقتصادی بلکه یک ضرورت برای مقابله با تبلیغات منفی و بهبود تصویر جهانی این کشور است. موفقیت فیلم "The Legend of Maula Jatt" نشان داد که سینمای پاکستان ظرفیت رقابت در سطح جهانی را دارد. 

 اقدامات پیشنهادی برای احیای سینمای پاکستان 

1. افزایش تولید فیلم – هدف‌گذاری تولید ۵۰ فیلم در سال برای تضمین رشد پایدار. 

2. تشکیل کمیته احیای سینما – شامل هنرمندان و فیلم‌سازان برجسته مانند انور مقصود، فواد خان، ماهیرا خان، و بلال لاشاری. 

3. حمایت مالی از صنعت سینما – شامل معافیت مالیاتی، تأمین مالی پروژه‌ها، و ایجاد یک صندوق حمایتی ۲ میلیارد روپیه‌ای. 

4. توسعه همکاری‌های بین‌المللی – مشارکت با کشورهایی مانند ترکیه، ایران، و مالزی. 

5. تبلیغ سینمای پاکستان در سطح جهانی – تولید فیلم‌هایی که فرهنگ غنی و تاریخ پاکستان را برجسته می‌کنند. 

نتیجه‌گیری 

سینما ابزاری قدرتمند برای شکل‌دهی به افکار عمومی است. درحالی‌که هند از این ابزار برای تقویت قدرت نرم خود بهره می‌برد، پاکستان نیازمند اقدامات فوری برای احیای صنعت سینمایی خود است. با حمایت‌های مالی و اصلاحات مناسب، پاکستان می‌تواند بار دیگر در عرصه سینما نقش مؤثری ایفا کند.

https://tribune.com.pk/article/97853/the-age-of-soft-power-and-pakistani-cinema